Alfabet rosyjski
Alfabet rosyjski (ros. русский алфавит) – alfabet używany do zapisu języka rosyjskiego. Składa się z 33 liter, aczkolwiek ё jest nieobowiązkowa, a ъ praktycznie się nie używa[1].
Litera ъ w latach 20. i 30. XX wieku zastępowana była apostrofem – maszyny do pisania oraz stosowane w drukarniach czcionki wyprodukowane w tym okresie nie zawierały litery ъ, ponieważ jeszcze zwalczano starszą, przedsowiecką ortografię. W latach 1940–1970, mimo ponownego wprowadzenia do alfabetu litery ъ, bywała ona nadal zastępowana przez znak apostrofu lub (w maszynach do pisania) przez znak „. Obecnie z takimi sposobami oddawania litery ъ można się nadal spotkać w rękopisach osób starszych. Czasami stosowanie apostrofu zamiast ъ jest ukrainizmem, jako że to właśnie w języku ukraińskim apostrof pełni tę samą funkcję fonetycznie, co ъ w języku rosyjskim.
Litery
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/00Russian_Alphabet_3.svg/300px-00Russian_Alphabet_3.svg.png)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Russian_Alphabet_vectorised.svg/300px-Russian_Alphabet_vectorised.svg.png)
Litery alfabetu rosyjskiego (cyrylicy) | ||||
---|---|---|---|---|
Pismo proste | Pismo pochyłe (kursywa) | pismo odręczne | nazwa | nazwa rosyjska |
А а | А ɑ | ![]() | а | a |
Б б | Б б | ![]() | b | be |
В в | В в | ![]() | w | we |
Г г | Г г | ![]() | g | ge |
Д д | Д д | ![]() | d | de |
Е е | Е е | ![]() | je | je |
Ё ё[a] | Ё ё | ![]() | jo | jo |
Ж ж | Ж ж | ![]() | ż | że |
З з | З з | ![]() | z | ze |
И и | И и | ![]() | i | i |
Й й | Й й | ![]() | j | i kratkoje |
К к | К к | ![]() | k | ka |
Л л | Л л | ![]() | l, ł[b] | el |
М м | М м | ![]() | m | em |
Н н | Н н | ![]() | n | en |
О о | О о | ![]() | o | o |
П п | П n | ![]() | p | pe |
Р р | Р р | ![]() | r | er |
С с | С с | ![]() | s | es |
Т т | Т т | ![]() | t | te |
У у | У у | ![]() | u | u |
Ф ф | Ф ф | ![]() | f | ef |
Х х | Х х | ![]() | ch | cha |
Ц ц | Ц ц | ![]() | c | ce |
Ч ч | Ч ч | ![]() | cz[c] | cze |
Ш ш | Ш ш | ![]() | sz | sza |
Щ щ | Щ щ | ![]() | szcz[d] | szcza |
Ъ ъ | Ъ ъ | ![]() | twardy znak | twiordyj znak |
Ы ы | Ы ы | ![]() | y | y |
Ь ь | Ь ь | ![]() | miękki znak | miagkij znak |
Э э | Э э | ![]() | e | e lub e oborotnoje |
Ю ю | Ю ю | ![]() | ju | ju |
Я я | Я я | ![]() | ja | ja |
Litery usunięte w latach 1917–1918
Do czasu reformy rosyjskiej ortografii w latach 1917–1918[2], a w publikacjach emigracyjnych jeszcze długo później, w języku rosyjskim oficjalnie funkcjonowały jeszcze 4 inne litery tj.:
- Ѣѣ (jać – ros. ять) zastąpiona przez literę Е
- Ѳѳ (fita – ros. фита) zastąpiona przez literę Ф
- Іі (i diesiatiericznoje – ros. и десятеричное) zastąpiona przez literę И
- Ѵѵ (iżyca – ros. ижица), już przed rewolucją używana do zapisu bardzo nielicznych słów (np. мѵро, tzn. krzyżmo), zastąpiona przez И
Także i obecnie litery te, choć rzadko, spotkać można niekiedy w rosyjskich tekstach. Dotyczy to zwłaszcza litery Ѣ, niegdyś powszechnej w rosyjskim piśmiennictwie, której usunięcie wzbudziło największe opory (pozostałe trzy usunięte z alfabetu litery używane były w niewielkiej liczbie słów, głównie zapożyczeń z języka greckiego; 'і' także w niektórych końcówkach, w zasadzie zawsze przed samogłoskami i samogłoskami jotowanymi). Użycie tego znaku ma nawiązywać do starych, przedrewolucyjnych tradycji, stąd litera ta pojawia się niekiedy np. w nazwach firm czy na znakach towarowych.
Użycie litery ё
Współcześnie litery ё wymawianej jako /jo/ w języku rosyjskim używa się obowiązkowo w następujących przypadkach[3]:
- w tekstach, gdzie konsekwentnie stawia się znaki akcentu;
- w książkach przeznaczonych dla małych dzieci;
- w tekstach dla uczniów i uczących się języka rosyjskiego jako obcego.
W każdej książce teksty można pisać, używając litery ё, jeśli taka jest wola autora czy redaktora. Często jednak litery tej używa się tylko wyrywkowo. Zaleca się jej używać w przypadku[3]:
- kiedy pozwala to uniknąć dwuznaczności (np. всё → wszystko, все → wszyscy; нёбо → podniebienie, небо → niebo; узнаем → poznamy, узнаём → poznajemy)
- kiedy ma się do czynienia ze słowem rzadko występującym lub powszechnie źle wymawianym, dla ukazania jego prawidłowej wymowy (np. флёр → welur, щёлочка → szczelinka, сёрфинг → surfing, новорождённый → noworodek)
- w niektórych nazwach własnych gdzie rozróżnienie е i ё dla zwykłych czytelników nie jest intuicyjnie oczywiste (np. Дежнёв → Dieżniow, Олёкма → Olokma).
Zobacz też
![]() | Zobacz galerię: Alfabet rosyjski oraz kategorię: Alfabet rosyjski w Wikimedia Commons |
Uwagi
- ↑ W większości publikacji kropki odróżniające literę jo od je nie są zaznaczane, ale regularnie stosuje się je w podręcznikach i książkach dla dzieci, encyklopediach (w tym w Wikipedii) oraz w tych przypadkach, kiedy litera „ё” jest potrzebna dla zapobiegania homonimii: все (wszyscy) – всё (wszystko) lub небо (niebo) – нёбо (podniebienie); litera „ё” jest też stosowana przy transkrybowaniu z języków obcych.
- ↑ Wymowa pośrednia pomiędzy polskim l a ł (tzw, ł tylnojęzykowe, kresowe lub sceniczne).
- ↑ Wymowa bardziej miękka niż w języku polskim, bliższa ć.
- ↑ Wymowa bliższa ś.
Przypisy
- ↑ Русский алфавит. Частотность букв русского языка (по НКРЯ). Частотность русского алфавита – как часто встречается данная буква в массиве случайного русского текста. – Инженерный справочник DPVA.ru / Технический справочник ДПВА / Таблицы для инженеров (ex DPVA-info) [online], dpva.ru [dostęp 2022-07-27] .
- ↑ В результате реформы в России окончательно и официально введена новая орфография, Постановления Совещания по вопросу об упрощении русского правописания, принятые 11 мая 1917 г., Декрет Наркомпроса РСФСР от 23.12.1917 года о введении нового правописания, Декрет Наркомпроса РСФСР, СНК РСФСР от 10.10.1918 «О введении новой орфографии».
- ↑ a b Валгина Н.С, Еськова Н.А., Иванова О.Е., Кузьмина С.М., Лопатин В.В., Чельцова Л.К.: Правила Русской Орфографии и Пунктуации. Moskwa: Эксмо, 2007, s. 20–21. ISBN 978-5-699-18553-5.
- p
- d
- e
Języki wschodniosłowiańskie |
|
---|---|
Języki południowosłowiańskie | |
inne języki indoeuropejskie |
|
języki turkijskie |
|
inne języki | |
Historyczne |
|
- p
- d
- e
Alfabetyczne |
| ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Spółgłoskowe (abdżady) | |||||||||||
Półalfabetyczne | |||||||||||
Alfabetyczno-sylabiczne (abugidy) |
| ||||||||||
Sylabiczne |
| ||||||||||
Logograficzne |
| ||||||||||
Nieodczytane (nieznana struktura) | |||||||||||
Protopisma | |||||||||||
Alfabety fonetyczne | |||||||||||
Pseudoalfabety | |||||||||||
Zapis liczb | |||||||||||
Projekty ideograficzne |
|
- p
- d
- e
Podstawowe litery i litery używane w językach słowiańskich | |
---|---|
Inne litery | |
Litery nieużywane współcześnie | |
Digrafy |
|
Trigrafy | |
Tetragrafy |
|
Pentagrafy | |
Elementy systemu liczbowego i inne znaki |
|
- Zobacz też
- Lista liter cyrylicy
- Głagolica
- ISO 9
- Britannica: topic/Russian-alphabet